Zbliża się kolejny Światowy Dzień Astmy, ustanowiony w 1998 roku, by zwrócić uwagę na skalę zagrożenia tą chorobą. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) szacuje liczbę chorych na ponad 235 mln osób. Rocznie umiera w związku z nią ok. 400 tys. osób. W Polsce na astmę choruje około 4 mln osób: 11% dzieci w wieku 6–14 lat i około 9–10% populacji dorosłych. Podkreśla się jednak, iż statystyki są tylko szacunkowe, ponieważ wiele przypadków pozostaje nierozpoznanych. Tegoroczny Dzień Astmy jest również dobrą okazją do tego, by zakomunikować szerokiemu gronu odbiorców, że 12 kwietnia 2019 ukazały się nowe zalecenia GINA dotyczące leczenia astmy, określane jako „największa zmiana od 30 lat”.
Global Initiative for Asthma (GINA) – organizacja koordynująca wszystkie działania związane z rozwojem diagnostyki astmy oraz poszukiwaniem najlepszych terapii – opublikowała 12 kwietnia 2019 nowe zalecenia dotyczące leków stosowanych w leczeniu astmy. Zgodnie z nimi, doraźne stosowanie małych dawek wziewnego GKS/FORMOTEROLU jest obecnie preferowaną metodą leczenia doraźnego (leczenia przeciw duszności) na wszystkich stopniach zaawansowania choroby (GINA 1–5), a dotychczas stosowane beta2-mimetyki (SABA) przesunęły się na miejsce leczenia alternatywnego. Celem obecnej zmiany wytycznych jest poprawa bezpieczeństwa pacjentów na całym świecie, ponieważ wykazano, że również w łagodnych postaciach astmy istnieje ryzyko zaostrzeń i zgonów z powodu choroby.
Astma oskrzelowa ma najczęściej podłoże alergiczne, a alergia jest współcześnie globalną epidemią. Zdaniem World Allergy Organization – Światowej Organizacji Alergii, u 30–40% populacji świata występuje co najmniej jedno schorzenie alergiczne, a skala zjawiska może rosnąć. Polskie Towarzystwo Alergologiczne szacuje, iż alergie dotykają połowy Polek i Polaków. Będzie coraz gorzej – jednym z istotnych czynników rozwoju alergii i chorób dróg oddechowych jest zanieczyszczenie powietrza. W kwietniu br. czasopismo „The Lancet” w wydaniu „The Lancet – Planetary Health” poinformowało, powołując się na szerokie badania naukowe, iż zanieczyszczenie powietrza, szczególnie dwutlenkiem azotu, może być każdego roku odpowiedzialne za około 4 mln nowych przypadków astmy u dzieci.
Astma jest chorobą nieuleczalną, jednak dzięki nowoczesnym terapiom i stosowaniu się do zaleceń lekarskich można zapanować nad jej objawami, takimi jak: świszczący oddech, duszność, ucisk w klatce piersiowej, kaszel. Dolegliwości te mogą występować z różną częstotliwością i w różnym nasileniu – od kilku razy w tygodniu do kilkanastu razy dziennie. Brak skutecznego leczenia prowadzi do coraz częstszych zaostrzeń i coraz częstszych hospitalizacji. Nieleczona astma w bardzo dużym stopniu pogarsza jakość życia chorych, ich najbliższych i całego społeczeństwa. Ze wszystkich chorób alergicznych astma jest najczęstszą przyczyną absencji chorobowej, hospitalizacji, inwalidztwa i zgonów.
Dzięki nowoczesnym lekom oraz odpowiedniej współpracy pacjenta z lekarzem, możliwy do realizacji jest scenariusz ZERO TOLERANCJI dla ataków astmy. W takim wypadku możliwa jest niemal całkowita kontrola nad astmą i ograniczenie prawie do zera jej uciążliwych objawów. Powszechna realizacja takiego scenariusza jest celem projektu ASTMA ZERO, w ramach którego grupa ekspertów poddaje dogłębnej analizie aktualny system leczenia astmy w Polsce i na tej podstawie opracowuje rekomendacje, mające na celu usprawnienie tego systemu.
Obecnie leczenie astmy opiera się na dwóch grupach leków – lekach działających doraźnie, szybko rozszerzających oskrzela i ułatwiających oddychanie (m.in. krótko działające beta2-mimetyki, tzw. SABA) oraz na lekach o działaniu przeciwzapalnym, czyli oddziałujących na przewlekły stan zapalny w drogach oddechowych, będący przyczyną dolegliwości (są to przede wszystkim wziewne glikokortykosteroidy). Niestety, wielu chorych zapomina, jakie jest znaczenie słowa „doraźne” i nadużywa leków SABA, nie stosując przy tym działających długotrwale leków przeciwzapalnych. Takie postępowanie prowadzi do nasilenia choroby.
Celem obecnej zmiany wytycznych GINA jest poprawa bezpieczeństwa pacjentów na całym świecie, ponieważ wykazano, że również w łagodnych postaciach astmy istnieje ryzyko zaostrzeń i zgonów z powodu choroby. Astma łagodna bywa często bagatelizowana przez lekarzy i samych pacjentów. Mimo zaleceń regularnego leczenia przeciwzapalnego, chorzy bardzo często nie stosują tych leków (sterydów wziewnych), a pozostają wyłącznie na lekach doraźnie likwidujących objawy (SABA). Chcąc poprawić tą sytuację, po 50-latach traktowania beta2-mimetyków (SABA) jako głównych leków doraźnych, likwidujących objawy, GINA zaleca doraźne stosowanie małych dawek wziewnego GKS/FORMOTEROLU w jednym inhalatorze jako preferowaną metodę leczenia doraźnego na wszystkich stopniach zaawansowania choroby (GINA 1–5), a dotychczas stosowane SABA przesuwa jedynie na miejsce leczenia alternatywnego. GINA wyraźnie podkreśla, że żaden chory z rozpoznaną astmą oskrzelową nie może być leczony bez użycia leku przeciwzapalnego – steroidu wziewnego.
Istnieje jednak grupa pacjentów, którym standardowe leczenie nie przynosi ulgi. Grono międzynarodowych ekspertów, w tym GINA, szacuje, iż na astmę ciężką cierpi 3,7 % chorych. W Polsce tę postać choroby ma kilka tysięcy osób. Tymczasem programem lekowym, który umożliwia bezpłatny dostęp do nowoczesnych terapii biologicznych mepolizumabem i omalizumabem, objętych jest zaledwie kilkuset pacjentów. Aktualnie funkcjonuje w Polsce 50 ośrodków leczenia astmy ciężkiej finansowanych przez NFZ. Najczęściej są to wybrane oddziały alergologiczno-pulmonologiczne zlokalizowane w każdym województwie.
Do niedawna przy nieskuteczności klasycznego leczenia wdrażano terapię doustnymi glikokortykosteroidami, które (w przeciwieństwie do glikokortykosteroidów wziewnych) mają wiele poważnych działań niepożądanych, toteż terapia nimi musi być jak najkrótsza.
Obecnie GINA zaleca, by w przypadku astmy ciężkiej, niepoddającej się leczeniu inhalacyjnemu, sięgać od razu po leki biologiczne – które są nie tylko skuteczne, ale też bezpieczne.
O jednym jednak trzeba pamiętać – z astmą czy alergią można dobrze żyć tylko wówczas, gdy nie lekceważy się zaleceń lekarza i nie ignoruje choroby. Dlatego konieczna jest ciągła edukacja społeczna, czemu służą m.in. obchodzone w maju Światowy Dzień Astmy oraz Międzynarodowy Dzień Astmy i Alergii.
Komunikat prasowy przygotowany przez Stowarzyszenie Dziennikarze dla Zdrowia na warsztaty z cyklu Quo vadis medicina?, XVII edycja: Zatrzymać astmę!, kwiecień 2019.